English version

Δοκίμια

---------------------------------------------

Χρήστος Προσύλης

Ο άτοπος πολίτης (2018)

Παρακολουθεί κανείς με ενδιαφέρον την τελευταία δεκαετία κυρίως, την ατέρμονη αναζήτηση του μέσου ανθρώπου να κατευθύνει το είναι του σε μια υπαρξιακή αναζήτηση της ταυτότητάς του, μέσα από μια διαδικτυακή τεχνολογική επανάσταση κοινωνικής δικτύωσης. Είναι μια επανάσταση που συντελείται παγκοσμίως. Τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης βρίθουν από κάθε είδους σκέψεις, απόψεις και θέσεις, ατεκμηρίωτες κατά βάση, χωρίς ειρμό, χωρίς έρεισμα. Έχει πολύ μεγάλη σημασία η τροφοδοσία του «εγώ» εκεί, μέσα σε ένα περιβάλλον ελεγχόμενου και παρακολουθούμενου ποικιλοτρόπως «χρήστη», όπως ενδεικτικά αναφέρεται εκείνος που τα χρησιμοποιεί.

Ο Ουμπέρτο Έκο μίλησε για «επίθεση ηλιθίων» αναφερόμενος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: «Έδωσαν δικαίωμα λόγου σε λόχους ηλιθίων οι οποίοι προηγουμένως δεν μιλούσαν παρά σε μπαρ, μετά από ένα ποτήρι κρασί. Τότε δεν έκαναν κακό στους υπόλοιπους. Εκεί κάποιος τους έκοβε την κουβέντα ενώ τώρα έχουν το ίδιο δικαίωμα να μιλούν όσο και ένα βραβείο Νόμπελ».

Οι ψεύτικες ειδήσεις εκεί γίνονται ένα με όλη την παροχή πληροφορίας που προορίζεται για κατανάλωση κάθε είδους, τρόπου ζωής, τρόπου σκέψης, τρόπου ύπαρξης. Δεν αναγνωρίζεται εύκολα το γεγονός αυτό από τον μέσο «χρήστη», που δεν θέλει να ασχοληθεί κιόλας. Και ναι, πρόκειται για μια παροχή πληροφορίας κατά βάση, ελεγχόμενης και κατευθυνόμενης, και όχι γνώσης, δυστυχώς. Δεν προσφέρει γνώση, που να μπορεί να τροφοδοτήσει την ύπαρξη για να κάνει ένα βήμα μπροστά, ώστε να αναγνωρίσει αν μη τι άλλο την ταυτότητά της.

Η ταυτότητα εκεί, προσδιορίζεται από το πόσους «φίλους» (friends) έχεις, πόσους «ακόλουθους» (followers), πόσα «αρέσει» (like) έχεις λάβει επειδή «είπες κάτι» στον «τοίχο» σου, «τιτίβισες» στο «twitter» σου, ή «πόσα views» είχε το βίντεο που «ανέβασες» στην ιστοσελίδα τάδε. Πέρα από τον μαρασμό της Ελληνικής γλώσσας – μιλώντας ειδικά για το Ελληνικό στοιχείο, από όλα αυτά τα ακατανόητα επί της ουσίας γλωσσικά στοιχεία που όλα μαζί ταλανίζουν την σκέψη, τη συμπεριφορά και την ταυτότητά μας, δεν μπορούμε παρά να παραδεχτούμε ότι αυτά προσδιορίζουν ταυτόχρονα και την σχιζοφρενική συνύπαρξη σε ένα διαδικτυακό παγκόσμιο ιστό. Ειδικά εκεί, όπου δεν υπάρχει φυσική επαφή, πραγματική και ουσιαστική επικοινωνία, αλλά το προσωπείο ενός διαδικτυακού λογαριασμού, μιας περσόνας.

Αναπόφευκτα λοιπόν, η ύπαρξη ενός ανθρώπου μέσα σε αυτό το «παγκόσμιο χωριό» που χτίζει ένα διακτυακό περιβάλλον κοινωνικής δικτύωσης, προσδιορίζεται από αυτούς τους γενικούς και ειδικούς κανόνες, που εταιρείες σε συνεργασία συχνά με πολιτείες, τοποθετούν, αλλάζουν, και προσδιορίζουν. Κανόνες που μπορούν και να υπερκεραστούν ανά πάσα στιγμή, με την απόφαση των διαχειριστών των δικτύων αυτών, και να χρησιμοποιηθούν για να διαμορφώσουν τρόπους ζωής, να επηρεάσουν την κοινή γνώμη σε θέματα πολιτικών αποφάσεων, να προσδιορίσουν καταναλωτικές συμπεριφορές. Για αυτό κατά τη γνώμη μου και μιλάμε ακριβώς για ένα «παγκόσμιο χωριό» που ελέγχουν λίγοι, όπου υπάρχουν «χρήστες», και όχι «πολίτες».

Συχνά μάλιστα τίθεται και το θέμα της ελεύθερης έκφρασης μέσα στα περιβάλλοντα αυτά, όπου προάγεται το επιχείρημα της δημοκρατίας και της ελεύθερης γνώμης. Μεγάλο ζήτημα που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, και που θέτει το ερώτημα του τι είναι δημοκρατία και τι είναι ελεύθερη γνώμη μέσα στα ελεγχόμενα διαδικτυακά αυτά περιβάλλοντα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι πράγματι δημοκρατία και ελευθερία γνώμης, τα οποία και τα δύο πρέπει να υπογραμμίσω, τα πρεσβεύω και τα υποστηρίζω απολύτως;

Κατά τη γνώμη μου, όχι.

Πέρα από το γεγονός ότι ο «χρήστης» «προγραμματίζεται» να συμπεριφέρεται και να λειτουργεί με συγκεκριμένους τρόπους (το αναφέρουν άλλωστε και πλήθος από σχετικές αναφορές και μελέτες), τίθεται και το πρώτιστο δομικό υπαρξιακό και πραγματικό φιλοσοφικό δεδομένο, που προσδιορίζει την δημοκρατία: το πρόσωπο πρέπει να έχει και την ιδιότητα του «πολίτη», να είναι κάτοικος μιας «πόλης», μιας πολιτείας για να μιλήσουμε με τα σημερινά δεδομένα, μέσα στην οποία να έχει «πολιτικά δικαιώματα» ως ελεύθερος πολίτης. Να έχει μία ταυτότητα υπαρξιακή και πραγματική.

Κάποτε, μερικοί ρομαντικοί το είχαν ονειρευτεί. Μια ουτοπία θα έλεγε κανείς, μιας ιδανικής δημοκρατικής παγκόσμιας πόλης κράτους, όπου ο πολίτης θα έχει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις ενός ελεύθερου πολίτη μιας τέτοιας δημοκρατίας.

Έρχεται όμως μεταξύ άλλων, η ψευδαίσθηση των διαδικτυακών «υπηρεσιών» κοινωνικής δικτύωσης, που χειραγωγεί τα βαθύτερα υπαρξιακά, φιλοσοφικά, κοινωνικά, πολιτικά, σεξουαλικά, οικονομικά, διανοητικά και άλλα ερείσματα, του σύγχρονου ανθρώπου. Του τροφοδοτεί το «εγώ» με παράλογα υποχθόνια καλούδια, που υπόσχονται ότι στη χώρα των λωτοφάγων, όλα είναι ανεκτά, και όλα αποδεκτά. Από τα πιο βάρβαρα και επαίσχυντα, μέχρι τα πιο όμορφα και ελπιδοφόρα. Ότι είναι δείγμα δημοκρατίας αυτό εκεί μέσα και ελευθερία έκφρασης.

Δυστυχώς, ο παγκόσμιος «χρήστης» αυτών των «υπηρεσιών» κοινωνικής δικτύωσης, απέχει πολύ από το να είναι «πολίτης» μιας τέτοιας «πολιτείας», που η διαδικτύωση υπόσχεται. Είναι ένας εν δυνάμει «πολίτης» μιας τέτοιας εν δυνάμει «πολιτείας», που ίσως μια μέρα να υλοποιηθεί. Μέχρι τότε, δυστυχώς είναι ένας εν δυνάμει «πολίτης» χωρίς τόπο, που αναζητά την υπαρξιακή του διάσταση, την ταυτότητά του, μέσα στο «παγκόσμιο χωριό». Είναι ένας ά-τοπος πολίτης, ένας πολίτης χωρίς πόλη. Και για αυτό, δυστυχώς είναι ταυτόχρονα και ένας άτοπος πολίτης: ένας πολίτης που δρα σε αντίθεση με την κοινή λογική. Ίσως μια μέρα –ευχής έργον, αυτό να αλλάξει. Και μαζί και η λογική της υπαρξιακής μας ταυτότητας, λογική που χρειάζεται όσο τίποτα, στον παράλογο κόσμο που ζούμε.

----------