English version

Η τέχνη στο συγκείμενο

# Επιλογές - Αποσπάσματα από σημαντικά κείμενα

Αρνητική Εντροπία: Από τη «θετική εντροπία» στην «αρνητική εντροπία» μιας performance, μέσα από την αλληλεπίδρασή της με τον ψηφιακό κόσμο. (2000)

Η γενική αρχή που υπεισέρχεται εδώ, είναι ο περίφημος Δεύτερος Νόμος της Θερμοδυναμικής (αρχή της εντροπίας) και η εξίσου γνωστή στατιστική θεμελίωσή του. Στις σελίδες που θα ακολουθήσουν, θα προσπαθήσω να διερευνήσω και να περιγράψω τη λειτουργία της αρχής της εντροπίας στο καλλιτεχνικό γεγονός και ιδιαίτερα στη συμπεριφορά μιας performance και της καλλιτεχνικής έκφρασής της, καθώς και τον τρόπο που οι ψηφιακές τέχνες και τα νέα μέσα μπορούν να επέμβουν στη συμπεριφορά αυτή, επηρεάζοντας – ασφαλώς - και το καλλιτεχνικό γεγονός. […]

Ένα μεμονωμένο σύστημα ή ένα σύστημα σε ένα ομοιόμορφο περιβάλλον, αυξάνει την εντροπία του και πλησιάζει λιγότερο ή περισσότερο γρήγορα την αδρανή κατάσταση της μέγιστης εντροπίας. Πως θα εκφράζαμε όμως, με βάση τη στατιστική θεωρία, την περίφημη εκείνη ιδιότητα ενός «ζώντος οργανισμού», με την οποία καθυστερεί τη μετάπτωση προς τη θερμοδυναμική ισορροπία (θάνατος); Όπως είπαμε, «τρέφεται» με αρνητική εντροπία, έλκοντας ένα ρεύμα αρνητικής εντροπίας προς τον εαυτό του, έτσι ώστε να εξισορροπεί την αύξηση της εντροπίας που παράγει ενώ ζει και να διατηρηθεί σε ένα στάσιμο και χαμηλό επίπεδο εντροπίας.

Αν το D είναι ένα μέτρο αταξίας, το αντίστρόφό του, 1/D, μπορεί αμέσως να θεωρηθεί μέτρο της τάξης. Αφού ο λογάριθμος του 1/D είναι ακριβώς ο πλην λογάριθμος του D, μπορούμε να γράψουμε την εξίσωση του Boltzmann ως εξής: -(Εντροπία) = k log (1/D).

Η έκφραση «αρνητική εντροπία», μπορεί να αντικατασταθεί από την καλύτερη: εντροπία λαμβανομένη με το αρνητικό σημείο, αποτελεί η ίδια μέτρο τάξης. Έτσι, το μέσο με το οποίο ένας «οργανισμός», διατηρεί τον εαυτό του στάσιμο, σε σχετικά υψηλό σημείο τάξης (= σχετικό χαμηλό σημείο εντροπίας), συνίσταται στην πραγματικότητα, στη συνεχή άντληση τάξης από το περιβάλλον του. […]

Τα αισθητικά σημεία (εικόνες, σύμβολα, αλληγορίες και άλλα), δεν αντανακλούν τη φυσική πραγματικότητα, αλλά μεταθέτουν αντιληπτικά στοιχεία, σε ένα άλλο σύστημα. Έτσι, η σύνθεση του έργου τέχνης, είναι αποτέλεσμα της διανοητικής πράξης του καλλιτέχνη που επεξεργάζεται αυτές τις μεταθέσεις σε σύστημα μοντέλου, χωρίς να έχει την κριτική συνείδηση αυτού του μοντέλου.

Η προσέγγιση αυτή, αποτελεί την αισθητική εμπειρία από την πλευρά του δημιουργού – αυτήν κυρίως αναγνωρίζει η καθαρή τέχνη – και είναι συνδυασμός εξάσκησης, κανόνων παιδείας και προσωπικών εκτιμήσεων. Με τη σειρά του ο θεατής, ασκεί τη δική του αισθητική εμπειρία, που δεν είναι τίποτα άλλο από την ανάγνωση του έργου. Το έργο τέχνης που δημιουργήθηκε μ΄ αυτό τον τρόπο, περιέχει ετερογενείς κώδικες και κλειδιά, και ποικιλία σημείων. Ο θεατής όμως, δε ζητάει απ΄ αυτό γνώσεις ή πληροφορίες, ούτε και κρίνει την αντιληπτική ικανότητα του δημιουργού. Δεν διαβάζει αναλυτικά κάθε κώδικα και κάθε σημείο. Απλώς τα επιλέγει και τα ανασυνθέτει με βάση τον κώδικα των κοινωνικών αξιών, για να αναδιοργανώσει και στη συνέχεια αναγνώσει πάνω σ΄ αυτά, μια γνωστή ιδέα.

Ο θεατής αγνοεί την ανάλυση του μοντέλου. Η τέχνη δε διαθέτει σημεία που να δίνουν το ίδιο μήνυμα σε όλους. Επομένως, παρά την πρόθεσή του, το έργο τέχνης δεν έχει συνεκτικό σύστημα, ούτε ολική ιδέα. […]

Στο χώρο της τέχνης, υπάρχει σήμερα εισροή αρνητικής εντροπίας, ακριβώς απ΄ αυτή τη δράση, που εγκαθιστά κάπως τη δική της τάξη στα πράγματα. Το ότι οι αναπτυσσόμενες τεχνικές δυνατότητες του μέσου αυτού, γίνονται όλο και πιο φανερές στα έργα που παράγονται, είναι απόλυτα λογικό. Δίνουν στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να αναπτύξει το δικό του κώδικα, τη δική του παραστατική γλώσσα, μέσω της οποίας, περιεχόμενο και μορφή, μπορούν να συνδυαστούν σ΄ ένα ενιαίο σύνολο, που μπορεί να δώσει σ΄ αυτή τη μορφή τέχνης τη δική της ταυτότητα. Βέβαια –μερικές φορές- οι τεχνικές δυνατότητες οδηγούν σε μια έμφαση στη μορφή, αλλά αυτός ο κίνδυνος ενυπάρχει σε κάθε καινοτομία. Πρώτα έρχεται η έκπληξη και μετά η ισορροπία.

---------------------------------------------

CulturalOlympics.com

Μανιφέστο για τη διαδικτυακή τέχνη (2002)

Ο διαδικτυακός πολίτης έχει πολιτιστική αυτοδιάθεση και ανεξαρτησία, έξω από κοινωνικά, πολιτικά ή ιδεολογικά status.

Ο διαδικτυακός κόσμος είναι ένας κόσμος δημοκρατικός και θα έπρεπε να παραμείνει ένας χώρος ελεύθερης έκφρασης. Δεν υπάρχει ισότητα και δημοκρατία, όσον αφορά την δυνατότητα πρόσβασης κάθε πολίτη του αναλογικού κόσμου, στον διαδικτυακό κόσμο. Ευελπιστώ ότι αυτό κάποτε θα αλλάξει.

Κάθε στάδιο μετάβασης από τον αναλογικό κόσμο στον διαδικτυακό, ενέχει κινδύνους εκμετάλλευσης του εν δυνάμει διαδικτυακού πολίτη. Θέλει προσοχή και ιδιαίτερη μέριμνα το σημείο αυτό.

Δεν αποδέχομαι τη μεταφορά των στοιχείων του αναλογικού κόσμου στον διαδικτυακό, με το πρόσχημα του έργου τέχνης. Οι ωραίες εικόνες και τα διαδραστικά περιβάλλοντα, δεν πιστοποιούν από μόνα τους ένα έργο τέχνης στο διαδίκτυο.

Αποδέχομαι σαν διαδικτυακό έργο τέχνης, κάθε έργο που λειτουργεί κάτω από την απόλυτη και αδιαμφισβήτητη δυναμική της έκφρασης του διαδικτυακού πολίτη -ως καλλιτεχνικού δημιουργού, πάνω στην πλατφόρμα ανάπτυξης του διαδικτύου και μόνο.

Συμφωνώ ότι σήμερα ο διαδικτυακός κόσμος βρίσκεται ακόμα στο νηπιακό του στάδιο ανάπτυξης. Τα δάνεια στοιχεία από τον αναλογικό κόσμο είναι απαραίτητα για την ανάπτυξή του. Η απόλυτη απόρριψη αυτών των στοιχείων θα δώσει και το σημάδι της ενηλικίωσης του.

Δεν αποδέχομαι το χώρο και το χρόνο ως δομικά στοιχεία προσδιορισμού του διαδικτυακού κόσμου. Αντίθετα, τα αποδέχομαι ως επίπλαστα και αναγκαία στοιχεία επιβολής του αναλογικού κόσμου στον ψηφιακό.

Αποδέχομαι την ψηφιακή τεχνολογία ως απαραίτητη δομή εργασίας και πλατφόρμα ορισμού του διαδικτυακού κόσμου. Ευελπιστώ στο ξεπέρασμα και την αντικατάστασή της.

---------------------------------------------
 

Ars Moriendi [(λατ): η τέχνη του να πεθαίνεις]: το πρώτο συνειδητό ενός διαδικτυακού ψηφιακού κόσμου. (2004)

Στον «αναλογικό» κόσμο, μπορεί κανείς να αναγνωρίσει με μεγάλη σαφήνεια πολλά φιλοσοφικά πρότυπα αναφοράς για την πολυποίκιλη και πολύπλευρη ύπαρξή μας. Ανεξάρτητα από τόπο και χρόνο και ακριβώς εξαιτίας αυτών, μπορεί κάποιος να προσανατολίσει κάθε πλευρά του γίγνεσθαι, να οριοθετήσει δομές και μνήμες, να αναζητήσει φόρμες αντικειμενικότητας –έστω και σχετικές- και –αν μη τι άλλο, να διατυπώσει νόμους μέσα από μια λογική αλληλουχία και μέσα από μια αποδεικτική κατάθεση αντικειμένων ή «περίπου αντικειμένων», για να χρησιμοποιήσω έναν προσφιλή όρο, που πρόσφατα επιστρατεύτηκε πάλι για να αιτιολογήσει (φευ) τη συνεχώς αναπτυσσόμενη ψηφιακή διαδικτυακή πόλη της Γης.

«Η αλήθεια βρίσκεται κάπου εκεί έξω», θα έλεγε το σλόγκαν της cult τηλεοπτικής σειράς X-Files. Η αλήθεια βρίσκεται κάπου εκεί μέσα -θα έλεγα εγώ, εννοώντας την ίδια την παγκόσμια διαδικτυακή πόλη.

Από μόνο του το πράγμα, αναφέρεται και τεκμαίρεται: ο αναλογικός κόσμος, εκείνος δηλαδή που αντιλαμβανόμαστε με τα αισθητήρια μας, είναι από τη φύση του ένα ψευδεπίγραφο ανοιχτό σύστημα, ένας ερμαφρόδιτος μακρόκοσμος-μικρόκοσμος. Περιέργως και ως εκ θαύματος, ο κόσμος για τα αισθητήριά μας ανακυκλώνεται αναλογικά σε κάθε πτυχή του. Εδώ, όντως ισχύει μια λογική του «περίπου αντικειμένου».

Καθώς η εμπειρία και η καταχωρημένη γνώση γνωμοδοτούν για τις «αλήθειες», η επιστήμη εξελίσσεται και ανατρέπει δεδομένα (τακτικά και τον ίδιο τον εαυτό της), η ιστορία επαναπροσδιορίζεται, η τέχνη επανεντάσσεται και βολεύεται, η θρησκείες και οι φιλοσοφικές δομές επανατοποθετούνται, ο κόσμος αναλώνεται σε πολέμους (γιατί η ειρήνη είναι το ύψιστο αγαθό), ο φτωχός υπάρχει και πεινάει και πριν και τώρα και πάντοτε, η δικαιοσύνη πάντα «κάνει τη δουλειά της» και τα λοιπά και τα λοιπά. Στην πραγματικότητα μιλάμε για ένα απολύτως κλειστό σύστημα. Είναι ένας κόσμος «αγγελικά πλασμένος», που –λυπάμαι- δεν είναι ο κόσμος της παγκόσμιας ψηφιακής διαδικτυακής πόλης, για την οποία συζητάμε.

---------------------------------------------

Ο Ιδεοποιός (2013)

Είναι γνωστό, ότι η λέξη «ηθοποιός», βρέθηκε στο λεξιλόγιο της καθημερινής ζωής μας, γύρω στα 1840. Είναι μια λέξη που φτιάχτηκε για να περιγράψει αυτό το πρόσωπο που στην αρχαία Ελλάδα ονομαζόταν «Υποκριτής». Ηθικός αυτουργός ήταν ο ηθοποιός Κωνσταντίνος Αριστίας, ο οποίος ζούσε στο Βουκουρέστι. Μετά την επανάσταση ήρθε στην Αθήνα, φέρνοντας στις αποσκευές του μεταξύ άλλων και τη λέξη «ηθοποιός», λέγοντας «ηθοποιοί, όχι πλέον υποκριταί», και ξορκίζοντας έτσι την ερμηνεία που είχε πλέον η λέξη «υποκριτής», στην καθομιλουμένη της εποχής!

Κατά πόσο όμως η λέξη «ηθοποιός» αντιπροσωπεύει αυτό που πραγματικά και ουσιαστικά πρέσβευε η λέξη «Υποκριτής» της αρχαίας Ελληνικής; Είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση, στην οποία δίκαια κατά τη γνώμη μου από τη φιλοσοφική και καλλιτεχνική οπτική του πράγματος, ο Ποταμίτης έκανε την επανάστασή του, μιλώντας για «ιδεοποιό», και όχι «ηθοποιό». Ανεξάρτητα από το αν συμφωνεί κανείς ή όχι, η ουσία είναι ότι μετά από ενάμιση αιώνα περίπου της ύπαρξης της λέξης «ηθοποιός», μπαίνει ένα ζήτημα φιλοσοφικής, γλωσσολογικής, κοινωνικής και καλλιτεχνικής επαναδιαπραγμάτευσης του όρου.

---------------------------------------------
 

Σύγχρονη Πολιτισμική – Καλλιτεχνική Δημιουργία (Cultural-Creative Industries), Τοπική Κοινωνία Και Βιώσιμη Ανάπτυξη. (2015)

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο έχει πλέον εξελιχθεί η πολιτιστική πολιτική. Η ίδια κατέχει ιδιαίτερη σημασία σε επίπεδο διπλωματίας, γεγονός που επιβεβαιώνει ο διεθνής όρος πολιτιστική διπλωματία (cultural diplomacy). Στις μέρες μας, ο πολιτισμός διαμορφώνει ξεκάθαρα συμπεριφορές και πολιτικές, αλλά και την ταυτότητα των πολιτών ως προς την αίσθηση της εθνικής πολιτιστικής ταυτότητας, καθώς και τη σχέση μ’ αυτό που ονομάστηκε παγκοσμιοποίηση και σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία. […]

Σήμερα, η καινοτομία φέρεται ως το κορυφαίο στοιχείο της οικονομικής ανάπτυξης, αν και οι παραδοσιακές πολιτιστικές δομές φαίνεται συχνά να αντιστέκονται στις αλλαγές. Ωστόσο, περιπτώσεις όπως αυτές της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, της λαϊκής και παραδοσιακής τέχνης, ακόμα και του σύγχρονου πολιτιστικού προϊόντος, συνηθίζεται στις περισσότερες χώρες να προστατεύονται ακόμα και από τα θεσμικά όργανα του κράτους. Σε επίπεδο πολιτισμικής διαχείρισης, αποτελεί από τα πιο σημαντικά βήματα κρατικής παρέμβασης για την προστασία του τοπικού πολιτιστικού περιβάλλοντος, γεγονός που αναδεικνύει και τη σοβαρότητα του πράγματος. Οι καιροί έχουν αλλάξει και η παγκοσμιοποίηση δεν είναι πλέον μια δύναμη που μπορεί να αγνοηθεί. Με άλλα λόγια, οι παραγωγοί και οι διαχειριστές του καλλιτεχνικού έγου, δεν μπορούν πλέον να αποφεύγουν την αλλαγή. Το Διαδίκτυο έχει επιφέρει τεράστια αναστάτωση σε πολιτιστικά μοντέλα, συμπεριλαμβανομένης της πολιτισμικής-καλλιτεχνικής δημιουργίας και της διαχείρισής της.

Διαβάστε το κεφάλαιο, κάνοντας κλικ εδώ

Διαβάστε το βιβλίο κάνοντας κλικ εδώ

---------------------------------------------

Ο άτοπος πολίτης (2018)

Παρακολουθεί κανείς με ενδιαφέρον την τελευταία δεκαετία κυρίως, την ατέρμονη αναζήτηση του μέσου ανθρώπου να κατευθύνει το είναι του σε μια υπαρξιακή αναζήτηση της ταυτότητάς του μέσα σε μια διαδικτυακή τεχνολογική επανάσταση κοινωνικής δικτύωσης. Είναι μια επανάσταση που συντελείται παγκοσμίως. Τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης βρίθουν από κάθε είδους σκέψεις, απόψεις και θέσεις, ατεκμηρίωτες κατά βάση, χωρίς ειρμό, χωρίς έρεισμα. Έχει πολύ μεγάλη σημασία η τροφοδοσία του «εγώ» εκεί, μέσα σε ένα περιβάλλον ελεγχόμενου και παρακολουθούμενου ποικιλοτρόπως «χρήστη», όπως ενδεικτικά αναφέρεται εκείνος που τα χρησιμοποιεί. […]

Η ταυτότητα εκεί, προσδιορίζεται από το πόσους «φίλους» (friends) έχεις, πόσους «ακόλουθους» (followers), πόσα «αρέσει» (like) έχεις λάβει επειδή «είπες κάτι» στον «τοίχο» σου, «τιτίβισες» στο «twitter» σου, ή «πόσα views» είχε το βίντεο που «ανέβασες» στην ιστοσελίδα τάδε. Πέρα από τον μαρασμό της Ελληνικής γλώσσας – μιλώντας ειδικά για το Ελληνικό στοιχείο, από όλα αυτά τα ακατανόητα επί της ουσίας γλωσσικά στοιχεία που όλα μαζί ταλανίζουν την σκέψη, τη συμπεριφορά και την ταυτότητά μας, δεν μπορούμε παρά να παραδεχτούμε ότι αυτά προσδιορίζουν ταυτόχρονα και την σχιζοφρενική συνύπαρξη σε ένα διαδικτυακό παγκόσμιο ιστό. Ειδικά εκεί, όπου δεν υπάρχει φυσική επαφή, πραγματική και ουσιαστική επικοινωνία, αλλά το προσωπείο ενός διαδικτυακού λογαριασμού, μιας περσόνας.

Αναπόφευκτα λοιπόν, η ύπαρξη ενός ανθρώπου μέσα σε αυτό το «παγκόσμιο χωριό» που χτίζει ένα διακτυακό περιβάλλον κοινωνικής δικτύωσης, προσδιορίζεται από αυτούς τους γενικούς και ειδικούς κανόνες, που εταιρίες σε συνεργασία συχνά με πολιτείες, τοποθετούν, αλλάζουν, και προσδιορίζουν. Κανόνες που μπορούν και να υπερκεραστούν ανά πάσα στιγμή, με την απόφαση των διαχειριστών των δικτύων αυτών, και να χρησιμοποιηθούν για να διαμορφώσουν τρόπους ζωής, να επηρεάσουν την κοινή γνώμη σε θέματα πολιτικών αποφάσεων, να προσδιορίσουν καταναλωτικές συμπεριφορές. Για αυτό κατά τη γνώμη μου και μιλάμε ακριβώς για ένα «παγκόσμιο χωριό» που ελέγχουν λίγοι, όπου υπάρχουν «χρήστες», και όχι «πολίτες». […]

Έρχεται όμως μεταξύ άλλων, η ψευδαίσθηση των διαδικτυακών «υπηρεσιών» κοινωνικής δικτύωσης, που χειραγωγεί τα βαθύτερα υπαρξιακά, φιλοσοφικά, κοινωνικά, πολιτικά, σεξουαλικά, οικονομικά, διανοητικά και άλλα ερείσματα, του σύγχρονου ανθρώπου. Του τροφοδοτεί το «εγώ» με παράλογα υποχθόνια καλούδια, που υπόσχονται ότι στη χώρα των λωτοφάγων, όλα είναι ανεκτά, και όλα αποδεκτά. Από τα πιο βάρβαρα και επαίσχυντα, μέχρι τα πιο όμορφα και ελπιδοφόρα. Ότι είναι δείγμα δημοκρατίας αυτό εκεί μέσα και ελευθερία έκφρασης.

Δυστυχώς, ο παγκόσμιος «χρήστης» αυτών των «υπηρεσιών» κοινωνικής δικτύωσης, απέχει πολύ από το να είναι «πολίτης» μιας τέτοιας «πολιτείας», που η διαδικτύωση υπόσχεται. Είναι ένας εν δυνάμει «πολίτης» μιας τέτοιας εν δυνάμει «πολιτείας», που ίσως μια μέρα να υλοποιηθεί. Μέχρι τότε, δυστυχώς είναι ένας εν δυνάμει «πολίτης» χωρίς τόπο, που αναζητά την υπαρξιακή του διάσταση, την ταυτότητά του, μέσα στο «παγκόσμιο χωριό». Είναι ένας ά-τοπος πολίτης, ένας πολίτης χωρίς πόλη. Και για αυτό, δυστυχώς είναι ταυτόχρονα ένας άτοπος πολίτης: ένας πολίτης που είναι σε αντίθεση με τη λογική. Ίσως μια μέρα –ευχής έργον, αυτό να αλλάξει. Και μαζί και η λογική της υπαρξιακής μας ταυτότητας, λογική που χρειάζεται όσο τίποτα, στον παράλογο κόσμο που ζούμε.

----------